Zmęczenie gleby - na czym polega? Przyczyny, skutki, zapobieganie

Jeśli, mimo nawożenia, rośliny słabo rosną i nie wydają obfitych plonów, może to być spowodowane zmęczeniem gleby. Zmęczenie gleby to zjawisko polegające na stopniowym wyjaławianiu gleby i przynoszące negatywne zmiany w jej stanie biologicznym. Skutkiem zmęczenia gleby jest pogorszenie się jej właściwości, wynikające ze zniszczenia równowagi składu chemicznego. Zmęczona, wyjałowiona gleba jest skutkiem intensywnie rozwijającej się gospodarki i nadmiernego eksploatowania ziemi. Przeciwdziałanie temu efektowi wymaga podjęcia kompleksowych, szeroko zakrojonych działań, polegających na ponownym rozplanowaniu hodowli roślin, odpowiednim nawożeniu, aż po zabezpieczenie ziemi przed zimą i roztopami.

Co to jest i na czym polega zmęczenie gleby?

Zmęczenie gleby to zjawisko polegające na zmniejszeniu jej urodzajności, pojawiające się zazwyczaj w wielkich gospodarstwach monokulturowych, które zajmują się uprawą roślin jednego gatunku lub bardzo ze sobą spokrewnione. Wskutek zmęczenia gleby rośliny gorzej rosną, wydają słabe plony i częściej narażone są na choroby. Stopień zmęczenia gleby bywa różny i może wystąpić nawet mimo systematycznego nawożenia i podlewania. Największym zagrożeniem wynikającym ze zjawiska zmęczenia gleby jest brak możliwości osiągnięcia wysokich plonów, mimo regularnego i intensywnego nawożenia. Wraz ze spodkiem żyzności gleby ma często miejsce również pogorszenie się stosunków powietrzno-wodnych gruntu, co jest także zjawiskiem niebezpiecznym dla rozwoju roślin. Przedłużająca się zima i intensywne roztopy mogą mieć negatywny wpływ na strukturę gleby, co również może uniemożliwiać jej regenerację przed wiosną.

Zmęczenie gleby - przyczyny

Zjawisko zmęczenia gleby może występować zarówno na glebach wyjałowionych ze składników pokarmowych, jak i tych nadmiernie nawożonych. Przyczyny zmęczenia gleby są różnorodne i nie do końca poznane. Do najczęstszych jednak można zaliczyć:

• nadmierne nagromadzenie się w glebie patogenów, jak grzyby czy inne szkodniki - w glebach, na których długofalowo uprawiany jest jeden gatunek roślin, szkodniki znajdują dobre środowisko do rozwoju i nadmiernie się mnożą;
• wydzielane przez rośliny związki chemiczne - wskutek tego te same lub spokrewnione rośliny posadzone w tym samym miejscu gorzej rosną. Dzieje się tak między innymi wśród drzew owocowych, gdzie młode drzewa, posadzone na miejsce starych tego samego gatunku, często rosną słabiej;
• stosowanie tych samych nawozów oraz środków ochrony - jest praktykowane najczęściej na glebach monokulturowych. Dodatkowo, problemem jest tutaj zbyt duża ilość używanych nawozów, co paradoksalnie prowadzi do niedożywienia roślin - często dochodzi do zasolenia gleby, część nawozów jest z niej wypłukiwana, a część przekształca się w związki niedostępne dla roślin, wskutek czego są one niedożywione;
• brak próchnicy w glebie - spowodowany jest najczęściej zaniechaniem stosowania kompostu, ściółki czy świeżego obornika.

Najczęstsze skutki zmęczenia gleby

Jak rozpoznać, że gleba jest zmęczona? Jakie są najczęściej występujące skutki zmęczenia gleby? Możemy zaliczyć do nich:

• słaby wzrost roślin mimo nawożenia - charakterystyczne objawy to niewyrośnięte i zdeformowane korzenie, zmieniony kolor liści, słabe i źle wybarwione części zielone, przedwczesne opadanie owoców oraz słabe plony;
• gorsze kiełkowanie roślin i częstsze występowanie chorób;
• zmieniona struktura gleby przypominająca piasek; ziemia słabo też magazynuje wodę opadową i tę z podlewania.

Zmęczenie gleby - zapobieganie

Jak zapobiegać skutkom zmęczenia gleby? Jednym ze sposobów jest odpowiednie nawożenie związkami mineralnymi w celu wzbogacenia składu chemicznego gleby w pierwiastki niezbędne dla rozwoju roślin. Ważna jest przede wszystkim różnorodność i unikanie uprawy ciągle tych samych roślin. Stosuje się tutaj płodozmian, czyli takie prowadzenie upraw, by w tym samym miejscu nie rosły ciągle te same rośliny. Zróżnicowany materiał siewny i prawidłowe następstwo roślin po sobie zapobiegnie jednostronnej eksploatacji gleby. Należy unikać także roślin spokrewnionych ze sobą i należących do tych samych rodzin (na przykład pomidor i ziemniak, rzodkiewka i kapusta). Dobrym sposobem na poprawę właściwości gleby jest uprawa całkiem nowych gatunków w ramach zmianowania. Rośliny rosną wówczas bujniej, lepiej plonują, są zdrowsze oraz bardziej odporne na suszę.